آیا استفاده از فر مایکروویو (ماکروفر) برای سلامتی ما مضر است؟
بیایید اول با مروری کوتاه بر طرز کار فرهای مایکروویو شروع کنیم:
فر مایکروو
بیایید اول با مروری کوتاه بر طرز کار فرهای مایکروویو شروع کنیم:
فر مایکروویو چیست و چگونه کار می‌کند؟
فر مایکروویو دستگاهی است که برق را به طیفی از امواج الکترومغناطیسی موسوم به مایکروویو یا ریزموج تبدیل می‌کند که شبیه امواج رادیویی اما با طول موج کوتاه‌ترند.
فرهای مایکروویو خانگی امواجی با طول موج ۲۴۵۰ مگاهرتز و قدرت ۵۰۰ تا ۱۱۰۰ وات تولید می‌کنند. این امواج داخل لوله‌ای به اسم مَگنِترون تولید می‌شوند. وقتی دستگاه روشن باشد، ریزموج‌ها داخل اتاقک فر منتشر می‌شوند و به‌کمک فن در همه‌جهت انتشار پیدا می‌کنند. پرتوهای مایکروویو درنهایت براثر انعکاس توسط دیواره‌های فلزی اتاقک جذب غذا شده و با تحریک و به‌جنبش‌درآوردن مولکول‌های غذا موجب تولید گرما و پخت مواد غذایی می‌شوند.
پرتوهای مایکروویو در اصل روی مولکول‌های آب اثر می‌کنند و در گرم‌کردن چربی‌ها و قندها هم تا حدی مؤثرند، اما نه به اندازه آب. مولکول‌های آب با جذب پرتوهای مایکروویو به ارتعاش درمی‌آیند و از اصطکاک بین مولکول‌ها گرما تولید می‌شود. درست مثل وقتی‌که دست‌هایمان را به‌هم می‌مالیم و گرم می‌شوند.
۵ سوال پرتکرار پیرامون فرهای مایکروویو
از وقتی فر مایکروویو به‌دلیل پخت آسان و سریع به وسیله‌ای فراگیر در آشپزخانه‌ها تبدیل شد، شائبه‌هایی هم در اذهان شکل گرفت که نکند این فناوری برای سلامتی خطرناک باشد. در ادامه به ۵ سوال پرتکرار پیرامون فرهای مایکروویو می‌پردازیم و در خلال پاسخ به این سوالات خواهیم دید که شائبه‌های رایج چقدر صحت دارند.
۱. آیا غذا در فر مایکروویو رادیواکتیوی می‌شود؟
غذا در فر مایکروویو رادیواکتیوی نمی‌شود. پرتوهای مایکروویو از جنس الکترومغناطیسی‌اند و نه رادیواکتیو. یعنی با پرتوهای حاصل از بمب‌های اتمی و انفجارهای هسته‌ای فرق دارند و به‌هیچ‌روی نمی‌توانند غذا را رادیواکتیوی کنند. یادتان باشد که نور هم پرتوی الکترومغناطیسی است. پس هر پرتو یا اشعه‌ای لزوما بد نیست.
گفتیم که فر مایکروویو برای تحریک و به‌جنبش‌درآوردن مولکول‌های غذا از امواج رادیویی فرکانس‌بالا به نام مایکروویو یا ریزموج استفاده می‌کند. امواج رادیویی مورداستفاده توسط فرهای مایکروویو، درست مثل هر وسیله دیگری که از امواج رادیویی بهره می‌برد، از خود پرتو ساطع می‌کنند. اما نه به این معنی که غذا در فر مایکروویو به پرتوهای رادیواکتیو آلوده می‌شود.
بنا بر توضیح انجمن سرطان آمریکا (ACS) فرهای مایکروویو از پرتوهای پرانرژی مثل اشعه ایکس یا پرتوهای گاما استفاده نمی‌کنند و غذا به‌واسطه حرارت‌دیدن در فر مایکروویو رادیواکتیوی نمی‌شود. در وب‌سایت سازمان جهانی بهداشت (WHO) هم آمده است که پرتوهای مایکروویو پس از خاموش‌شدن فر در اتاقک دستگاه یا داخل غذا باقی نمی‌مانند. پرتوهای مایکروویو ازاین‌حیث شبیه نور عمل می‌کنند. لامپ را هم که خاموش می‌کنیم، هیچ نوری باقی نمی‌ماند.
۲. آیا فر مایکروویو پرتوهای سرطان‌زا منتشر می‌کند؟
پرتوافشانی یعنی انتشار انرژی و فرقی هم نمی‌کند از چه منبعی. درکل دو نوع پرتو داریم: یوننده (یون‌ساز) و غیریوننده (غیریون‌ساز).
پرتوی یوننده تابشی است که طی عکس‌برداری با اشعه ایکس یا در نیروگاه‌های هسته‌ای در معرضش قرار می‌گیریم. قرارگیری در معرض دوز بالای پرتوهای یوننده خطرناک خواهد بود. چراکه این‌دست پرتوها یون‌سازی (خارج‌کردن الکترون از اتم یا مولکول) می‌کنند. قابلیتی که می‌تواند موجب تخریب DNA و بروز سرطان شود.
اما فر مایکروویو با امواج رادیوفرکانس کار می‌کند. اگر از فر مایکروویو هم استفاده نکنیم، همه تقریبا روز و شب از جانب وسایل دیگری مثل گوشی‌های موبایل در معرض این امواج قرار داریم. امواج رادیوفرکانس، شامل امواج رادیویی و مایکروویو، کم‌انرژی و غیریوننده‌اند. انرژی پرتوهای غیریوننده برای یون‌سازی کافی نیست و به همین دلیل کم‌خطرتر دانسته شده‌اند.
لپ کلام اینکه پرتوهای مایکروویو در طیف الکترومعناطیسی در انتهای کم‌انرژی‌تر طیف و پرتوهایی نظیر اشعه ایکس و گاما در سوی پرانرژی‌تر طیف واقع‌اند. درحال‌حاضر اکثر دانشمندان براساس مختصات و طرز رفتار پرتوهای مایکروویو در طیف الکترومغناطیسی معتقدند که این پرتوها سرطان‌زا نیستند و درصورتی‌که دستگاه طبق دستورالعمل استفاده شود، خطری متوجه کاربران نخواهد بود.
دو نکته درخصوص امواج رادیوفرکانس که گفتیم مایکروویو را هم شامل می‌شوند
- امواج رادیوفرکانس عمدتا جذب مواد آب‌دار می‌شوند. یعنی نه فقط خوراکی‌ها، بلکه بافت‌های بدن‌مان هم چون از آب تشکیل شده‌اند، می‌توانند امواج رادیوفرکانس را جذب و گرم شوند. در بدترین حالت ممکن است سوختگی و تخریب بافت اتفاق بیفتد. اندام‌های با منبع خونی و کنترل دمایی ضعیف مثل چشم از این بابت آسیب‌پذیرترند.
- امواج رادیوفرکانس با تخریب DNA به‌طریق پرتوهای یوننده سرطان‌زایی نمی‌کنند. اما به‌گزارش انجمن سرطان آمریکا نگرانی‌هایی مطرح است که شاید اشکالی از پرتوهای یوننده بتوانند با ایجاد اثرات زیستی زمینه‌ساز بروز سرطان در برخی شرایط خاص شوند.
این را هم بگوییم که در وسیله‌ای مثل فر مایکروویو پرتوها داخل اتاقک دستگاه محبوس‌اند و آن‌قدری در فضا منتشر نمی‌شوند. ولی باز احتیاط شرط عقل است.
یک توصیه جدی
فرهای مایکروویو طوری طراحی می‌شوند که تنها درصورت روشن‌بودن دستگاه و بسته‌بودن درب تابش الکترومغناطیسی تولید می‌کنند. به‌عبارتی پرتوهای مایکروویو در اتاقک دستگاه محبوس‌اند. میزان امواج نشتی از اطراف دستگاه هم که قاعدتا باید کمتر از میزان توصیه‌شده در استانداردهای بین‌المللی باشد.
اما نشت امواج به بیرون در فرهای صدمه‌دیده و جرم‌گرفته بیشتر است که دراین‌صورت خطرناک خواهد بود. پس دقت کنید که درب دستگاه بدون هیچ ایرادی بسته شود. درزگیرهای دور درب را تمیز نگه دارید و درصورت مشاهده هرگونه آسیب‌دیدگی در کلیه قطعات از استفاده مجدد تا زمانی که دستگاه توسط تعمیرکار مجرب عیب‌یابی و اصلاح نشده است خودداری کنید.
جهت اطمینان بیشتر گوشزد می‌کنیم که حین گرم‌شدن غذا مستقیما جلوی دستگاه نایستید. خصوصا بچه‌ها، چراکه کودکان بافت بدن‌شان پرتوها را بیشتر جذب می‌کند. بهتر است که سر هنگام استفاده از فر مایکروویو حداقل ۳۰ سانتی‌متر با دستگاه فاصله داشته باشد. زیرا شدت تابش با افزایش فاصله کاهش می‌یابد. کسی که در فاصله ۵۰ سانتی‌متری از فر مایکروویو ایستاده باشد به اندازه یک‌صدم کسی که در فاصله ۵ سانتی‌متری است در معرض تابش قرار دارد.
۳. آیا مواد مغذی براثر پخت در فر مایکروویو از بین می‌روند؟
هر روش پختی بخشی از مواد مغذی را از بین می‌برد. یعنی مواد غذایی براثر قرارگیری در معرض گرما، از جانب فر معمولی یا فر مایکروویو فرقی نمی‌کند، به‌هرحال مقداری از فوایدشان کاسته می‌شود. خصوصا ریزمغذی‌هایی همچون ویتامین C، اسیدهای چرب امگا و برخی آنتی‌اکسیدان‌ها نسبت به گرما حساس‌ترند. پس موضوع فر مایکروویو نیست.
غذایی که در فر مایکروویو پخت می‌شود از لحاظ ارزش تغذیه‌ای با غذایی که در فر معمولی پخت می‌شود فرقی ندارد. فقط اینکه مدت‌زمان پخت در فر مایکروویو کوتاه‌تر است. حتی مطالعات نشان داده‌اند که مواد مغذی اتفاقا در فر مایکروویو در مقایسه با روش‌هایی مثل آب‌پز یا سرخ‌کردن بیشتر حفظ می‌شوند. پخت مواد غذایی در آب خصوصا سبزیجات موجب ازدست‌رفتن مواد مغذی محلول در آب می‌شود. اما چون برای پخت در فر مایکروویو معمولا به آب زیادی احتیاج نیست، می‌توانیم امیدوار باشیم که مواد مغذی بیشتری حفظ می‌شوند.
[related]560[/related]
اما باز توجه‌تان را به یک توصیه جدی جلب می‌کنیم
وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا (USDA) می‌گوید که پرتوهای مایکروویو می‌توانند به عمق ۱ تا ۱٬۵ اینچی (۲٫۵ تا حدود ۴ سانتی‌متر) مواد غذایی نفوذ کنند. به این معنی که انرژی پرتوهای مایکروویو در تکه‌های ضخیم غذا ضخیم خوب نفوذ نمی‌کند و ممکن است پخت غیریکنواخت رخ دهد.
برخی مواد غذایی مثل گوشت درصورتی‌که به اندازه کافی حرارت نبینند میکروارگانیسم‌های داخل‌شان کشته نمی‌شود و می‌تواند خطرناک باشد. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت توصیه کرده که به‌دلیل احتمال پخت غیریکنواخت در فر مایکروویو بهتر است مواد غذایی پس از پایان پخت چند دقیقه‌ای در دستگاه فر مایکروویو باقی بمانند تا گرما در سرتاسر ماده غذایی توزیع شود.
۴. آیا ظروف پلاستیکی برای استفاده در فر مایکروویو مطمئن‌اند؟
گرم‌کردن غذا در ظروف پلاستیکی می‌تواند موجب نشست مواد شیمیایی مضری همچون بیسفِنول آ (BPA) و فِتالات‌ها و سمی‌شدن مواد غذایی شود. بیسفنول آ در مطالعات مختلفی به افزایش خطر ابتلا به سرطان، اختلالات تیروئید و چاقی ربط داده شده است.
اغلب گفته می‌شود که ظروف پلاستیکی با نشان قابل‌استفاده در فر مایکروویو مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما نتایج حداقل برخی تحقیقات چیز دیگری نشان می‌دهد. برای مثال در تحقیقی به سال ۲۰۱۱ محققان درنتیجه بررسی چندصد محصول پلاستیکی، از شیشه‌شیر گرفته تا ظروف نگه‌داری غذا، دریافتند که تقریبا در همه محصولات بررسی‌شده نشت مواد شیمیایی استروژنیک وجود داشت که با افزایش خطر ابتلا به چاقی و برخی انواع سرطان در ارتباط است. حتی مشاهده شد که بسیاری از محصولات پلاستیکی فاقد BPA و دارای نشان قابل‌استفاده در فر مایکروویو هم نشت مواد شیمیایی داشتند.
می‌دانیم که حذف پلاستیک از زندگی روزمره کار آسانی نیست. اما می‌توانیم هرجاکه برایمان مقدور بود از جایگزین‌های پلاستیک استفاده کنیم. ازجمله جایگزین‌های پلاستیک برای استفاده در فر مایکروویو می‌توان به ظروف شیشه‌ای و سرامیکی اشاره کرد.
یک نکته درباره استفاده از ظروف فلزی در فر مایکروویو
فناوری ساخت فرهای مایکروویو درحال پیشرفت است. اما به‌طورکلی استفاده از ظروف فلزی در فر مایکروویو، خصوصا در وضعیت نزدیک به دیواره‌ها، توصیه نمی‌شود. ضمنا چون فلز پرتوهای مایکروویو را منعکس می‌کند، غذایی که در فویل پوشانده شده باشد خوب پخت نخواهد شد.
۵. آیا از فر مایکروویو برای جوش‌آوردن آب هم می‌توان استفاده کرد؟
بله. اما پیشنهاد نمی‌کنیم. چراکه وقتی دمای مایعی به‌سرعت به بالاتر از نقطه جوش برسد، بیش‌ازحد داغ خواهد شد. دراین‌صورت مایع فرصت کافی برای خروج بخارات ناشی از جوش‌آمدن را ندارد و ناپایدار می‌شود. در این حالت کافی است چیزی داخل لیوان بریزید یا مایع را هم‌بزنید تا بخار ناگهان از داخل فوران کند.
درواقع به‌دلیل احتمال بروز سوختگی بهتر است برای جوش‌آوردن آب از همان کتری روگازی یا برقی استفاده کنید. اگر هم زمانی ناچار به این کار شدید، یک قاشق قابل‌استفاده در فر مایکروویو داخل لیوان بگذارید یا فر را چند باری متوقف کنید و مایع را هم‌بزنید تا بخار خارج شود. اما درکل کتری برقی با قابلیت خاموشی خودکار انتخاب مطمئن‌تری برای جوش‌آوردن آب است و این احتیاط‌ها را هم ندارد.
این را هم بدانید که گرم‌کردن شیر مادر در مایکروویو به‌دلیل ازبین‌رفتن ذرات آنتی‌باکتریال موجود در شیر توصیه نمی‌شود.
جمع‌بندی پایانی
پیشنهاد می‌کنیم هر مدل فر مایکروویوی که در منزل دارید، حتما دفترچه راهنمای محصول را به‌دقت مطالعه کنید. چون طراحی و عملکرد هر دستگاهی می‌تواند در برخی جزئیات متفاوت باشد. سازمان جهانی بهداشت بر این باور است که فر مایکروویو درصورت استفاده طبق دستورالعمل سازنده وسیله‌ای مطمئن و راحت برای گرم‌کردن و پخت انواع مواد غذایی است. ضمنا به یاد داشته باشید که روشن‌کردن فر خالی بدون غذا کار درستی نیست و ممکن است به دستگاه آسیب بزند. [see_also]2112[/see_also]
