آسپارتام؛ بحث‌برانگیزترین شیرین‌کننده مصنوعی دقیقا چیست؟
آسپارتام یکی از پرمناقشه‌ترین شیرین‌کننده‌های مصنوعی است که امروز در «درجه» از خوب و بدش برایتان می‌گوییم.
آسپارتام نوعی شیرین کننده مصنوعی کم‌کالری است که به‌جای قند طبیعی در محصولاتی نظیر نوشابه‌های رژیمی استفاده می‌شود. برای مثال این بار که کوکاکولای زیرو دم‌دست‌تان بود، اگر به برچسب تغذیه‌ای این محصول نگاه کنید، به‌وضوح به وجود این شیرین‌کننده اشاره شده است:
منتها آسپارتام باوجود کاربرد گسترده در صنایع غذایی از لحاظ سلامتی محل مناقشه است. برخی پژوهشگران معتقدند این شیرین‌کننده مصنوعی می‌تواند برای سلامتی خطرناک باشد. این درحالی است که به‌عقیده عده‌ای دیگر مصرف آن در مقادیر مجاز تهدیدی برای سلامتی نیست.
ما که خودمان دراین‌باره صاحب‌نظر نیستیم. اما با رجوع به منابعی همچون MNT و healthline دست به گردآوری اطلاعاتی زدیم که در ادامه با شما در میان می‌گذاریم.
آسپارتام در کدام محصولات غذایی یافت می‌شود؟
شاید برایتان سؤال پیش آمده باشد که به غیر از نوشابه‌های رژیمی چه محصولات دیگری ممکن است حاوی این شیرین‌کننده باشند؟
اگر به عبارت «فاقد/بدون قند» روی بسته‌بندی هر محصولی برخوردید، بدانید که احتمالا حاوی یکی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی است. همه محصولات فاقد قند حاوی آسپارتام نیستند. اما در بین شیرین‌کننده‌های مصنوعی آسپارتام معروف‌ترین‌شان است و در طیف وسیعی از محصولات غذایی استفاده می‌شود.
از جمله محصولاتی که احتمالا حاوی این شیرین‌کننده باشند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آدامس؛
- شکلات بدون قند؛
- بستنی بدون قند؛
- ماست کم‌کالری؛
- آب‌میوه کم‌کالری.
این شیرین‌کننده مصنوعی در داروسازی هم کاربرد دارد و برای خوش‌طعم‌کردن بعضی داروهای خاص (برای مثال مکمل‌های ویتامین جویدنی) استفاده می‌شود. اگر به هر دلیلی سعی در حذف شیرین‌کننده‌های مصنوعی از سبد خریدتان دارید، پس حتما برچسب تغذیه‌ای محصولات مصرفی‌تان را مطالعه کنید.
سازمان غذا و داروی ایران تولیدکنندگان مواد غذایی را ملزم کرده است که نام شیرین‌کننده مصنوعی را درصورت استفاده روی بسته‌بندی محصول درج کنند.
آسپارتام از کدام مراجع دارای تأییدیه مصرف است؟
آسپارتام از مراجع نظارتی مختلفی دارای تأییدیه مصرف است:
- سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)؛
- سازمان غذا و کشاوری ملل متحد (FAO)؛
- سازمان جهانی بهداشت (WHO)؛
- انجمن قلب آمریکا (AHA)؛
- انجمن دیابت آمریکا (ADA).
مراجع مذکور برای مصرف در حد مجاز ایرادی برای سلامتی نمی‌بینند. میزان دریافت روزانه قابل‌قبول (ADI) برای آسپارتام طبق توصیه سازمان غذا و داروی آمریکا و سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا (EFSA) به قرار زیر است:
- سازمان غذا و داروی آمریکا: ۵۰ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن؛
- سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا: ۴۰ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن.
به‌گزارش مِدیکال‌نیوز‌تودِی (medicalnewstoday) این مقادیر بسیار فراتر از چیزی هستند که اکثر مردم در حالت عادی در یک روز مصرف می‌کنند.
چه گمانه‌زنی‌هایی درمورد خطرات آسپارتام وجود دارد؟
آسپارتام در برخی تحقیقات به ایجاد اختلال در وزن، اشتها و متابولیسم ربط داده شده است. سایر عوارضی که ادعا می‌شود در ایجاد یا افزایش خطر بروزشان نقش دارد، عبارت‌اند از:
- سردرد؛
- گیجی؛
- تشنج؛
- افسردگی؛
- اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)؛
- آلزایمر؛
- اِسکلِروز چندگانه (همان اِم‌اِس)؛
- سرطان؛
- لوپوس؛
- ناتوانی‌های مادرزادی.
تحقیقات درزمینه ارتباط این شیرین‌کننده مصنوعی با عوارض احتمالی مذکور ادامه دارند. اما درحال‌حاضر نتایج تحقیقات انجام‌شده هنوز متناقض‌اند. آسپارتام در پاره‌ای از تحقیقات با عوارض سلامتی در ارتباط بوده، درحالی‌که در گروه دیگری از تحقیقات هیچ عارضه خاصی مشاهده نشده است. به‌نظر می‌رسد که برای اثبات یا رد ادعاهای مطرح‌شده پیرامون خطرات آسپارتام برای سلامتی باید منتظر شواهد علمی کافی‌تری باشیم.
مصرف آسپارتام برای چه کسانی ممنوع است؟
در پایگاه اطلاعاتی هِلث‌لاین (healthline) آمده است که مبتلایان به فِنیل‌کِتونوری (PKU) و هم کسانی که داروهای اسکیزوفرنی مصرف می‌کنند باید از خرید محصولات غذایی حاوی آسپارتام برحذر باشند.
- فِنیل‌کِتونوری: مبتلایان به فِنیل‌کِتونوری فِنیل‌آلانین خون‌شان بالا است. فِنیل‌آلانین جزو اسیدآمینه‌های ضروری به‌شمار می‌رود و در منابع پروتئینی ازجمله گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و لبنیات یافت می‌شود. آسپارتام هم یکی از اجزای سازنده‌اش فِنیل‌آلانین است. ازآنجاکه بدن مبتلایان به این بیماری در پردازش فِنیل‌آلانین مشکل دارد باید در مصرف مواد غذایی آسپارتام‌دار احتیاط کنند.
- دیسکینزیِ تاردی (TD): دیسکینزیِ تاردی نوعی اختلال عصبی است که موجب حرکات لرزشی ناگهانی و غیرقابل‌کنترل در صورت و بدن می‌شود. این بیماری غالب اوقات براثر مصرف بلندمدت داروهای ضدروان‌پریشی بروز می‌کند. برخی تحقیقات انجام‌شده نشان داده‌اند که فِنیل‌آلانین ممکن است موجب تحریک علائم این بیماری شود.
اگر دقت کنید، روی بسته‌بندی محصولات غذایی حاوی آسپارتام معمولا به گروه‌هایی که شاید مصرف این افزودنی برایشان مناسب نباشد هشدار داده می‌شود. برای مثال روی برچسب نوشابه کوکاکولای زیرو به این هشدار برمی‌خوریم:
طبق دستور سازمان غذا و داروی ایران عبارات زیر باید روی بسته‌بندی مواد غذایی حاوی آسپارتام درج شود:
- «بیماران مبتلا به فِنیل‌کِتونوری، کودکان و زنان باردار از مصرف آن خودداری نمایند.»
- «بیماران دیابتی با مشورت پزشک و یا متخصص تغذیه مصرف نمایند.»
جمع‌بندی
بااینکه مراجع مختلفی استفاده از آسپارتام را در محصولا غذایی تأیید کرده‌اند، مناقشات پیرامون اثرات آسپارتام روی سلامتی همچنان به‌داغی ادامه دارد. حتما می‌پرسید که دراین‌میان تکلیف منِ مشتری چیست؟ راستش تصمیم با خودتان است. می‌توانید تحت تأثیر تحقیقاتی که به جنبه‌های منفی آسپارتام اشاره داشته‌اند مواد غذایی آسپارتام‌دار را از سبد خریدتان حذف یا مصرف‌شان را محدودتر کنید. اگر هم تحقیقاتی که این شیرین‌کننده را بی‌خطر دانسته‌اند برایتان قابل‌باورترند که دیگر هیچ، منتها رعایت اعتدال در مصرف فراموش‌تان نشود.
